شاخص آمادگی دولت‌ها در خصوص هوش مصنوعی به صورت جهانی و منطقه‌ای در سال ۲۰۲۳ از میان ۱۹۳ کشور مورد مطالعه قرار گرفته است؛ ایران رتبه ۹۴ جهانی و پایین‌تر از کشورهای امارات، عربستان، قطر، عمان، کویت و لبنان است!
به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن این مرکز در گزارشی با عنوان “توسعه و تنظیم‌گری هوش مصنوعی (۲): شاخص آمادگی هوش‌مصنوعی دولت” آورده است که فناوری‌های محاسباتی مرتبط با هوش‌مصنوعی فصل مشترک تمامی کلان‌روندهای آتی فناوری هستند.
از این‌رو کشورها این موضوع را مسئله مهم آینده دانسته و اهتمام ویژه‌ای به تدوین و اجرای سیاست‌های توسعه هوش‌مصنوعی دارند. در کشور ما نیز از سال ۱۴۰۰ تاکنون، رویکرد توجه و برنامه‌ریزی برای توسعه هوش‌مصنوعی با تأکید مقام معظم رهبری در رابطه با قرار گرفتن در زمره ۱۰ کشور برتر هوش‌مصنوعی دنیا و ضرورت به‌کارگیری ابزارهای متناسب با زمان به‌ویژه در دوران هوش‌مصنوعی و کوانتوم و اینترنت، شدت بیشتری به خود گرفته است.
در این گزارش آمده است که در این میان، مؤسسات جهانی مختلفی در حال شناسایی مؤلفه‌های مرتبط با توسعه و تنظیم‌گری هوش‌مصنوعی، اندازه‌گیری میزان اثربخشی سیاست‌ها و قوانین و تعیین جایگاه و رتبه کشورها در سطح دنیا هستند. یکی از این شاخص‌ها که سطح توسعه هوش‌مصنوعی و سیاست‌ها و تنظیم‌گری‌های اتخاذ شده را ارزیابی می‌کند، شاخص آمادگی هوش مصنوعی در دولت‌ها و سازمان‌هاست. پرسش اصلی این است که این نهادها چقدر آمادگی پذیرش و پیاده‌سازی این فناوری در بخش‌های مختلف را دارند و براساس وضعیت خود در هر یک از ابعاد مورد توجه از نظر آمادگی پذیرش، به رفع نقاط ضعف و سیاستگذاری‌های مناسب می‌پردازند.
این گزارش بیان می‌کند که مؤسسات بین‌المللی همچون صندوق بین‌المللی پول یا مؤسسه آکسفورد این سایت با همکاری بانک جهانی و سازمان ملل اقدام به معرفی و اندازه‌گیری شاخص‌هایی در این خصوص کرده‌اند. در این پژوهش، شاخص آمادگی هوش‌مصنوعی مؤسسه آکسفورد به‌علت تمرکز بر موضوع آمادگی دولت‌ها و همچنین فراگیرتر بودن و قدمت چندساله آن، مورد بررسی قرار گرفته است.
این گزارش توضیح می‌دهد که شاخص آمادگی هوش‌مصنوعی دولت، چارچوب و ابزاری برای اندازه‌گیری میزان آمادگی دولت‌ها جهت پذیرش و اجرای فناوری‌های هوش‌مصنوعی است و عمدتاً ابعاد متعددی نظیر: ۱٫ چارچوب سیاستی، ۲٫ زیرساخت، ۳٫ دسترسی به اطلاعات با کیفیت بالا، ۴٫ سرمایه انسانی، ۵٫ تحقیق و نوآوری و ۶٫ ملاحظات اخلاقی و اجتماعی را دربر می‌گیرد. به‌عبارت‌دیگر هدف از این شاخص ارائه دیدگاهی به دولت‌ها ناظر بر وضعیت پذیرش هوش‌مصنوعی درون ساختارهای خود در مقایسه با سایر کشورها و شناسایی زمینه‌های بهبود جهت استفاده مؤثر از پتانسیل‌های اجتماعی و اقتصادی هوش‌مصنوعی است.
رتبه کشورها در شاخص آمادگی هوش مصنوعی
شاخص آمادگی دولت‌ها در خصوص هوش مصنوعی به صورت جهانی و منطقه‌ای در سال ۲۰۲۳ از میان ۱۹۳ کشور مورد مطالعه قرار گرفته است. عمده تلاش این رتبه‌بندی، داشتن تصویری از سیاست‌های ملی و منطقه‌ای حوزه هوش مصنوعی در میان کشورهای مورد مطالعه است.
این رتبه بندی در سال ۲۰۲۲ و در گزارش قبلی مؤسسه آکسفورد از میان ۱۸۳ کشور بود در حالی که در سال ۲۰۲۳ این طبقه بندی میان ۱۹۳ کشور انجام گرفته است. همان طور که پیش تر اشاره شد، دسته‌بندی کشورها در این مطالعه بر اساس ۹ منطقه‌ای است که سازمان ملل و بانک جهانی در گروه‌بندی منطقه‌ای کشورها از آن استفاده می‌کنند.
در جدول ۵ رتبه جهانی و امتیاز هر یک از ارکان در کشورهای منتخب شامل سه کشور پیشرو هوش مصنوعی در جهان اعضای بریکس و کشورهای منطقه سند چشم‌انداز ایران ارائه شده است. همان‌طور که در داده‌های جدول آمده است، آمریکا، سنگاپور و انگلیس به ترتیب به لحاظ شاخص آمادگی دولت‌ها نسبت به سایر کشورها پیشرو هستند و چین رتبه ۱۶ در این شاخص را داراست. در اکثر کشورها، رکن فناوری با ابعادی همچون سرمایه انسانی، ظرفیت نوآوری و بلوغ و تکامل فناوری حائز کمترین امتیاز است. در این میان کشورهای عربی منطقه خاورمیانه با توجه به سرمایه‌گذاری در تقویت زیرساخت‌ها و تدوین اسناد و راهبردهای مرتبط با استقرار هوش مصنوعی توانسته‌اند در ایجاد آمادگی هوش مصنوعی و دریافت امتیازاتی که آنها را در زمره ۵۰ کشور برتر جهانی در این شاخص قرار می‌دهد پیشرفت محسوسی داشته باشند.
نمودار رتبه‌بندی شاخص آمادگی هوش مصنوعی در میان برخی از کشورهای خاورمیانه در سال ۲۰۲۳
این گزارش ادامه می‌دهد که هدف از بررسی این شاخص، تأیید یا ترویج آن نیست. زیرا برخی زیرشاخص‌های امتیازدهی ذیل ارکان آمادگی هوش‌مصنوعی دولت از جمله پاسخ‌گویی و شفافیت به‌لحاظ سیاسی بودن و سوگیری منفی یا مثبت فاقد دلیل آشکار نسبت به برخی کشورها (مثلاً امتیازات منفی برای ایران و امتیازات مثبت برای کشورهای عربی)، قابل‌تأمل و حائز اعتبار مخدوش است. علاوه‌بر این، برخی زیرشاخص‌ها نیز به‌علت عدم ارائه داده و اطلاعات کافی، فاقد امتیاز محسوب شده و در نتیجه امتیاز کلی شاخص را پایین آورده، اما به هر صورت، در ارائه تصویری اجمالی از وضعیت هوش‌مصنوعی در کشور و در مقایسه با سایر کشورهای جهان، از منظر دولت و حکمرانی، زیرساخت‌های داده و اطلاعات و ظرفیت‌های نوآوری و فناوری مهم است.
مرکز پژوهش‌های مجلس پیشنهاد می‌دهد که برای بهبود جایگاه کشور در شاخص آمادگی دولت در پذیرش هوش‌مصنوعی می‌تواند از ابعاد زیر مورد توجه قرار گیرد؛ ایجاد چابکی و پویایی در ساختار حکمرانی هوش‌مصنوعی در کشور با شفاف شدن نقش‌ها و تعیین دامنه وظایف نهادهای سیاست‌گذار نسبت به یکدیگر، تدوین و تصویب هرچه سریع‌تر برنامه‌های شفاف و عملیاتی توسط دستگاه‌های متولی، یکپارچه‌سازی و نهایی‌سازی آنها تسلط سازمان ملی هوش‌مصنوعی و نظارت بر اجرای آنها، توجه به ملاحظات اخلاقی و اجتماعی هوش‌مصنوعی در قالب تدوین سندها یا توصیه‌نامه‌ها، سرمایه‌گذاری و مشارکت‌های بین‌المللی از طریق سکوهای توسعه‌دهنده وب با تمرکز بر پروژه‌های هوش‌مصنوعی با در نظر گرفتن منافع و مصالح کشور و استمرار و اهتمام به توسعه زیرساخت‌های ارتباطات و اطلاعات و بازبینی و ارائه اطلاعات دقیق‌تر از وضعیت خدمات برخط برای مشارکت فعال‌تر در ارزیابی توسط این شاخص و بهبود جایگاه و نقش‌آفرینی کشور در عرصه هوش‌مصنوعی از نگاه بین‌المللی.
